هنرهای سنتی ایران
هنر سنتی، هنری است که بخشی از فرهنگ گروه خاصی از مردم است که با مهارت‌ها و دانش‌هایی که در طول سال‌های مختلف، نسل به نسل منتقل شده است. هنر ایرانی در جهان شناخته شده است و از دیرباز تا به امروز ایرانی‌ها در زمینه هنر و صنایع‌دستی فعالیت دارند. در این مطلب قصد داریم شما را با هنرهای سنتی ایران آشنا کنیم و اطلاعات جامع و کاملی از انواع هنرهای سنتی در اختیار شما قرار بدهیم.
هنرهای سنتی چیست؟
هنرهای سنتی از فردی به فرد دیگر آموخته می‌شوند و از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و تحت تأثیر فرهنگ، خانواده، قومیت و دوران هستند. هنرهای سنتی اغلب نشان‌دهنده یک مکان یا گروهی از مردم هستند. همچنین می‌تواند افکار و احساسات نقطه‌ای از تاریخ را بیان کند.
با توجه به قدمت هنر در ایران می‌توان گفت: هنرهای سنتی ایران در دو گروه معماری و صنایع‌دستی خلاصه می‌شوند که ریشه در سنت و فرهنگ ایرانی دارند.
هنرهای سنتی که مربوط به معماری هستند محل بروز و پیدایش آن‌ها در بناها است و با حضور خود به ابنیه روح و جلای ویژه می‌بخشند از هنرهای وابسته به معماری می‌توان به آجرکاری، گچ‌کاری، آیینه‌کاری و غیره اشاره کرد.
گروه دوم از هنرهای سنتی ایران که وابسته به هنرهای دستی و صنایع‌دستی هستند می‌توان به انواع رودوزی‌ها، هنرهای چوبی، هنرهای فلزی، سفالگری و غیره اشاره نمود.
نتیجه حاصل از این هنرها به گونه‌ای است که در چشم بیننده آشنا، هویت قومی و ملی نهفته در آن‌ها را آشکار می‌کند و تفاوت‌های فرهنگی هر قوم با قوم دیگری را با خود به همراه دارد به همین دلیل می‌توان گفت: آثار هنری سنتی ایران نتیجه‌ی سه عامل به هم پیوسته هستند که عبارتند از:
- هدف: ناشی از نیازهای مادی و معنوی نیز آداب و سنن هر قوم و منطقه‌ای است.
- شکل ظاهری: متأثر از تزئین ظاهری اثر است و سبب شناسایی و تمایز آن با محصولات اقوام و مناطق دیگر می‌شود.
- فناوری: متناسب با روش تولید و مواد مصرف شده در هر منطقه امکان تفکیک آثار مشابه هر منطقه با منطقه‌ای دیگر و نیز هویت و سنت‌های یک اثر را پدیدار می‌کند. طبیعی است که هماهنگی بین این سه عامل به کیفیت مطلوب اثر منتهی خواهد شد.
معماری سنتی ایران
بخش مهمی از هنرهای سنتی ایران، در معماری ایرانی نمود یافته است که در ادامه به هنرهای مهم و اصلی که به معماری ایرانی هویتی خاص و منحصر به فرد داده است، معرفی می‌کنیم که این هنرها به عنوان هنرهای وابسته به معماری دسته‌بندی می‌شوند.
آیینه‌کاری
هنر آیینه‌کاری از ابتکار هنرمندان ایرانی است که از طریق ایجاد اشکال و طرح‌های تزئینی منظم هندسی، از قطعات کوچک و بزرگ آیینه به وجود می‌آید که سطح داخلی بنا را با انعکاس گسترده، درخشان و پرنور می‌کند.
مدارک تاریخی نشان می‌دهد که اولین بار در دوره شاه طهماسب صفوی در قزوین از این هنر برای تزئین بناها استفاده شده است. به کارگیری این هنر در دوره‌ی صفوی استمرار یافت به گونه‌ای که در کاخ عالی‌قاپو و چهلستون اصفهان نیز نمونه‌های آن را می‌توان دید.
اوج شکوفایی هنر آیینه‌کاری در دوره‌ی قاجار است که از نمونه‌های قابل‌ذکر آن می‌توان کاخ بادگیر، تالار آیینه، عمارت شمس‌العماره در مجموعه‌ی کاخ گلستان و همچنین ایوان و آستانه شاه عبدالعظیم و آیینه‌کاری آستان قدس رضوی را می‌توان نام برد.
در دوره پهلوی نیز می‌توان به آیینه‌کاری کاخ مرمر و موزه‌ی سبز در کاخ سعدآباد اشاره کرد که در این دوران هنرمندان زبردستی در اصفهان، تبریز و تهران بودند که شهرت زیادی داشتند.
مقرنس‌کاری
به تزئینات قندیل مانندی که بیشتر در بناهای مذهبی مانند مسجد، مدرسه، مقبره به کار می‌رود، مقرنس‌کاری می‌گویند که به مقرنس قطار‌بندی نیز می‌گویند. به طور کلی مقرنس‌ها به دو دسته کلی تقسیم می‌شوند که عبارتند از:
- مقرنس متصل: این نوع مقرنس‌ها هنگام احداث بنا ساخته می‌شود و تزئینات کمی دارد.
- مقرنس منفصل (مجزا): این نوع مقرنس مانند قندیل‌های آهکی غارها است و با مواد چسبنده مثل گچ، سیمان و گِل به بنا متصل می‌شود.
مقرنس‌ها با مواد و مصالح مختلفی مانند گچ، آجر، کاشی و آیینه تزئین می‌شوند. این هنر در دوره‌ی اسلامی در ایران رواج پیدا کرد که نمونه‌های ابتدایی آن را می‌توان به صورت فرم‌های ساده در مقبره‌ی امیر اسماعیل سامانی در بخارا دید که در دوره‌های بعد تکامل یافت.
در دوره‌ی صفوی مقرنس‌های منفصل رواج پیدا کرد که از نمونه‌های زیبای آن می‌توان به مقرنس‌های مسجد امام اصفهان، بنای باغ چهلستون و کاخ عالی‌قاپو اشاره کرد.
هنر مقرنس‌کاری در دوره زندیه، ادامه‌ی هنر دوره‌ی صفوی بدون نوآوری و تازگی بود در دوره قاجار با ورود هنر غرب به ایران، مقرنس‌کاری نیز تأثیر قابل‌توجهی از آن دید که نمونه‌ای تأثیر را می‌توان در مدرسه شهید مطهری مشاهده کرد.
